“Era o escenario perfecto para Freddie: o mundo enteiro”.

Bob Geldof (promotor de Live Aid, 1985)

Estadio de Wembley (Londres).
Sábado, 13 de xullo de 1985.
18:41 horas.

Freddie Mercury, Bryan May, John Deacon e Roger Tailor, acompañados polo músico de apoio Spike Edney, saen ao escenario como auténticos campións, dando saltos cos brazos no alto, saudando ás máis de 74.000 persoas presentes nun estadio ateigado para presenciar un evento único, Live Aid, co obxectivo de recadar fondos contra a fame en Etiopía. A transmisión do concerto, a cargo da BBC, alcanza nese intre a setenta e dous países cunha audiencia aproximada de 1.900 millóns de espectadores en directo por televisión.

Consciente de que a actuación se limita a pouco máis de quince minutos, Mercury, vestido para a ocasión cuns desgastados vaqueiros Wrangler, unha axustada camiseta branca de tiras e as súas míticas Adidas Hércules, aproxímase rapidamente ao piano de cola situado no centro do escenario mentres o enxeñeiro de Queen, James «Trip» Khalaf, fai saltar os limitadores do equipo de son. Tras unhas notas de quecemento, soan os primeiros acordes de Bohemian Rhapsody e dá comezo unha actuación maxistral, que pasaría aos anais da historia do rock, na que versionarían grandes éxitos como Radio Ga Ga, Hammer to Fall, Crazy Little Thing Called Love e We Will Rock You, finalizando co seu clásico We Are the Champions¹. Efectivamente, os Queen serían os «campións» indiscutibles daquel macro-concerto.

Pero o certo é que cos primeiros acordes de Bohemian Rhapsody, e quizais aínda antes de cantar a primeira estrofa da balada (Mamaa… Just killed a man…), o público estaba xa totalmente entregado á maxia de Freddie e os seus… Como é posible que, en apenas uns segundos, un grupo de rock domine un escenario que alcanza ao mundo enteiro? Como é posible que tan só uns acordes provoquen semellante resposta por parte dun auditorio de miles de persoas? O certo é que, para coñecer a historia de Bohemian Rhapsody, será necesario introducirnos nas propias vivencias do grupo e para iso, á súa vez, resultará imprescindible retroceder un pouco máis no tempo, a unha afastada década dos anos setenta, a unha época que agora deberemos estudar, analizar e tratar de comprender coa perspectiva que nos outorga case medio século de historia.

O fenómeno Queen (1970-1977)

En moitas ocasións, os acontecementos da historia, xa sexan de índole política, económica ou social, cambian para sempre a vida das persoas. Noutros casos, son determinadas persoas, con certas calidades ou un talento verdadeiramente excepcional —unha especie de «aura» que os rodea, para entendernos coloquialmente—, as que cambian para sempre o ritmo da historia. Farrokh Bulsara (Zanzíbar, 1946), máis coñecido como Freddie Mercury, foi unha desas persoas, e o grupo Queen actuaría como esa especie de «fogar» ou «coiraza» na que sentiu totalmente arroupado para dar renda solta a todo o seu talento e converterse nun dos líderes máis carismáticos e dinámicos na historia do rock.

Querería aclarar, chegados a este punto, que a finalidade do presente artigo diríxese a expoñer unha serie de acontecementos que nos axuden a comprender o contexto histórico anterior e directamente posterior á creación de Bohemian Rhapsody, pero en ningún caso a narrar pormenorizadamente a historia do grupo, algo que, por outra banda, foi fielmente tratado en diferentes monografías, documentais e estudos, entre os cales me permitirei destacar e recomendar a excepcional investigación de Lesley-Ann Jones que leva por título Freddie Mercury: la biografía definitiva².

A historia do grupo remóntase ao 27 de xuño de 1970, cando o propio Freddie, Bryan Harold May (Londres, 1947) e Roger Meddows Taylor (Norfolk, 1949), xunto ao baixista —ocasional— Mike Grose, presentáronse en público, por vez primeira como Queen, nun evento benéfico organizado pola Cruz Vermella no Auditorio Municipal de Truro (Cornualles):

Su primer número fue Stone Cold Crazy, basado en una enérgica pieza de Wreckage. Pero el concierto quedó un poco soso en aquel auditorio medio vacío. Los observadores comentaron que el grupo no era lo suficientemente «denso», y que Freddie no estaba lo suficientemente coordinado.
[…] «Freddie no era lo que llegó a ser después», comentaba Win (madre de Roger Taylor). «No había conseguido dar el toque adecuado a sus movimientos»³

Tras unha serie de tres concertos, Mike Grose abandonaría aquela formación inicial da banda e, tras probar a varios baixistas, en febreiro de 1971 tería lugar o primeiro encontro con John Richard Deacon (Leicester, 1951), que Roger Taylor lembraba así:

Pensábamos que era muy bueno (Deacon). Los tres estábamos tan acostumbrados unos a otros, y estábamos tan pasados de vueltas, que pensamos que, al ser tan callado, John encajaría con nosotros sin demasiado trastorno.
También era un bajista muy bueno, y el hecho de que fuera un genio de la electrónica fue, sin duda, un factor decisivo⁴.

Tras varios meses de intensos ensaios, nos que John Deacon dedicouse a aprender o repertorio da banda, naquel verán de 1971 o cuarteto iniciou unha xira de concertos por Cornualles, tendo lugar o debut da formación clásica o 2 de xullo no College, de Londres⁵. Con todo, o primeiro disco de Queen, de nome homónimo, aínda se faría esperar ata mediados de 1973. Pero, cales foron os motivos que provocaron esta demora? Por unha banda —e este é un feito que me gustaría resaltar debido a que o considero de gran transcendencia no devir da banda e, ao mesmo tempo, un exemplo para as novas xeracións—, todos eles outorgaban gran importancia aos seus estudos: Freddie finalizaría arte e deseño gráfico na Escola de Arte Ealing; John estudaba electrónica no Chelsea College da Universidade de Londres; Roger abandonara a carreira de odontoloxía para iniciarse na bioloxía; e Bryan estaba a comezar a súa tese doutoral sobre astrofísica.

Por outra banda, e a pesares do enorme esforzo empregado na creación de novas composicións, ensaios e concertos, non conseguían que ningunha compañía discográfica se interesase por eles. Finalmente, alcanzarían un acordo coa compañía «Trident» para a gravación da súa primeira obra, contando con Roy Thomas Baker e John Anthony como produtores.

O lanzamento de Queen, que contiña algunhas creacións tan «frescas» como Keep Yourself Alive⁶ ou Liar⁷, suporía o punto de partida para a aparición dunha serie de álbums certamente exitosos. En canto aos directos da banda, a revista Melody Maker, que naquela época representaba a opinión unánime da prensa especializada, realizaba a seguinte descrición:

El grupo es sobre todo conocido por el extravagante cantante solista, Freddie Mercury, cuyo dramático estilo vocal y sus payasadas sobre el escenario constituyen el grueso de la personalidad y la reputación de la banda, voluntaria o involuntariamente⁸.

O 8 de marzo de marzo de 1974 vería a luz Queen II, un traballo no que toman certo protagonismo as voces operísticas «marca da casa» que tanto caracterizarían á banda en anos posteriores. O álbum alcanzaría o número 5 nas listas británicas, feito que permitiu a Queen realizar a súa primeira xira como artistas principais en Reino Unido. Aproveitando unha influencia cada vez maior no público británico, o 11 de novembro lanzaríase ao mercado Sheer Heart Attack, que contiña sinxelos, como Killer Queen⁹, que lles outorgarían un recoñecemento internacional e levantarían o disco ata o posto número doce en Estados Unidos. E precisamente nese país iniciarían a súa primeira xira como cabeza de cartel a comezos de 1975, o Sheer Heart Attack Tour, que posteriormente levaría ao grupo para triunfar tamén en Xapón, pero xa co apoio masivo das compañías «EMI Records» (Reino Unido) e «Elektra» (Estados Unidos), tras unhas durísimas negociacións para romper o contrato que lles vinculaba a «Trident»¹⁰.

Xa en agosto de 1975, Queen iniciou os ensaios para o que sería o seu cuarto álbum, e ao cabo a súa gran obra mestra, A Night at the Opera, nunha casa alugada en Herefordshire. O disco sairía á venda o 21 de novembro de 1975, contendo composicións como You’re My Best Friend¹¹, ’39¹² ou Love of My Life¹³, que lles outorgarían fama a nivel mundial e, por suposto, Bohemian Rhapsody, dun Mercury no seu máximo esplendor, coa que a banda británica gañaría a eternidade.

Os dous seguintes traballos do cuarteto nesta primeira etapa, A Day at the Races (10 de decembro de 1976) e News of the World (28 de outubro de 1977), e as súas respectivas xiras europeas e americanas, consolidarían ao grupo como un auténtico fenómeno de masas e converterían cancións como Tie Your Mother Down¹⁴ e We Will Rock You¹⁵, ambas as dúas de Bryan May, así como Somebody to Love¹⁶ e We Are the Champions¹⁷, de Mercury, en auténticos himnos de toda unha xeración.

Os reis do concert stadium (1978-1984)

Grazas aos éxitos referidos con anterioridade, no ano 1978 o ritmo e a forma de vida dos compoñentes de Queen tiña dado un xiro radical, e quizais todos eses cambios vísense reflectidos, en certo modo, no que sería o seu sétimo álbum de estudo. Neste sentido, en Jazz, publicado o 10 de novembro, descubríase unha orixinal e interesante selección de temas entre os que destacarían Bicycle Race¹⁸ e Don’t Stop Me Now¹⁹. A propia presentación do disco durante a súa xira daquel ano en Estados Unidos, celebrada en Nova Orleans o día de Halloween, é unha boa mostra dos excesos do grupo naquel momento:

En la lista de los cuatrocientos invitados figuraban miembros de la prensa de todo Estados Unidos, Sudamérica, Reino Unido y Japón. El salón de baile del hotel se transformó en una ciénaga tórrida y cubierta de maleza, repleta de enanos y de dragg-queens, tragafuegos, y chicas luchando en el barro, strippers y serpientes, bandas de percusión caribeñas, bailarinas de vudú… y personajes grotescos, algunos de los cuales realizaban actos inimaginables y probablemente ilegales consigo mismos y entre ellos ante la mirada de los juerguistas. (…) Aquella locura dio lugar a grandes titulares por todo el mundo²⁰.

A xira americana do Jazz Tour estenderíase por Europa e Xapón durante os primeiros meses de 1979 e as gravacións de varios destes concertos editaríanse como o primeiro álbum en directo da banda, Live Killers, que sairía ao mercado o 22 de xuño. Naquela época, o grupo instalouse nos Musicland Studios de Munich para comezar a traballar no que sería o seu oitavo álbum de estudo, The Game, publicado finalmente o 30 de xuño de 1980.

Sen dúbida, The Game é unha das mellores obras do cuarteto británico posto que, ademais de ser amplamente eloxiada pola crítica, chegaría a alcanzar o número 1 en Estados Unidos. En concreto, o vídeo promocional da canción que dá nome ao disco, Play the Game²¹, supón a primeira aparición dun novo Freddie con corpo musculado, pelo curto e un soado bigote que lle outorgaría unha enorme popularidade naquel momento:

Durante la gran gira de Queen por Estados Unidos entre junio y septiembre hubo algunos bombardeos, por lo general bienintencionados, de maquinillas de afeitar y frascos de barniz de uñas. Mercury respondía con humor: “¿Creéis que debería dejarme el bigote?”, gritaba. “¿Decís que no? ¡Iros a la mierda!”. Sin embargo, al parecer el resto del grupo lo apoyó²².

O álbum contén, ademais, outras grandes creacións como o rockabilly Crazy Little Thing Called Love²³ (Mercury) e Another One Bites the Dust²⁴ (Deacon), que tamén lograrían alzarse co número 1 en varios países:

El tercer tema, Another One Bites the Dust, provocó divisiones entre los viejos fans y desunión en el seno del grupo. La música disco reinaba en las listas de ventas de finales de los años setenta, y los Rolling Stones, Rod Stewart y Kiss, entre otros grupos de rock, se habían servido de ella para conseguir grandes éxitos internacionales. […] Está construida sobre la base del éxito de Chic de 1979 Good Times, haciéndola más minimalista y funcional, si bien la voz de Mercury le añade un nivel de histeria. Su enorme éxito internacional (número 1 en Estados Unidos) muestra como Deacon y Mercury se acercaban al funk que se escuchaba en los clubes nocturnos de todo el mundo, mientras que las canciones de May y Taylor todavía se mantenían cercanas al hard rock²⁵.

En decembro de 1980 chegaría o lanzamento da banda sonora Flash Gordon, como preámbulo a un fulgurante ano 1981 no que tería lugar a súa primeira xira suramericana. Os recitais ofrecidos en Brasil, e sobre todo Arxentina, onde celebrarían un total de tres shows en Vélez, un en Mar do Prata e outro en Rosario, cambiarían para sempre as regras da industria do rock naqueles países²⁶. Por suposto, o carisma de Freddie quedaría patente durante toda a xira, tal e como podemos verificar a partir dunha crónica da época sobre o citado concerto no estadio de Velez Sarsfield:

«Un supergrupo, un número 1», anuncia el presentador mientras bajan las luces y Queen aparece en el escenario con una explosión de humo y su himno We Will Rock You. Vestido con una musculosa blanca de Superman, pantalones de vinilo rojo y negra campera también de vinilo, Mercury deja de cantar por momentos y desafía al público a que sigan ellos. Y ellos siguen: los fans parecen saberse todas las letras a lo largo de un show de 110 minutos, un show impresionante aunque más no sea por la cantidad de hits que es capaz de tirar la banda, como Keep Yourself Alive, Killer Queen, Bohemian Rhapsody, Fat Bottomed Girls y Bicycle Race.
Aunque la química entre banda y público es notable, la gente responde con una devoción tan absoluta que me da la impresión de que si Freddie Mercury les dijera que se afeiten la cabeza, lo harían²⁷.

Pero resulta cando menos curioso que mentres o éxito de Queen en Sudamérica non tiña parangón, a súa influencia en Europa e Estados Unidos atopábase en claro declive. Tampouco axudaría a publicación do seu seguinte traballo, Hot Space, que se estrearía no 21 de maio de 1982 e que destacaba por un son, certamente diferente ao das súas anteriores obras, que parecía buscar unha aproximación ao disco e ao dance pop. A pesar de que o último corte do álbum, Under Pressure —realizado en colaboración con David Bowie—, lograría o número 1 en Reino Unido, as discusións eran xa unha rutina entre os compoñentes do grupo, decidindo por unanimidade que debían tomarse un ano sabático para reflexionar e dedicarse aos seus propios proxectos. Unha boa mostra deste estado de ánimo poden ser as palabras que Mercury dedicou ao numeroso público presente no concerto de peche da súa xira británica, celebrado no Milton Keynes Bowl o 5 de xuño de 1982:

Vamos a tocar algunas canciones en la categoría de música negra, funk, o como queráis llamarlas. […] Eso no quiere decir que hayamos perdido nuestro amor por el rock and roll, ¿vale?
Quiero decir que sólo es un maldito disco [Hot Space]. La gente se toma demasiado en serio estas cosas²⁸.

Efectivamente, a xente, a súa xente, o público que se entregou a eles durante toda unha década, tomábase moi en serio os proxectos de Queen. E Queen, tras o seu merecido ano de transición, tamén se tomaría moi en serio o seu seguinte proxecto, The Works²⁹, que sairía ao mercado o 27 de febreiro de 1984 contendo grandes hits como I Want to Break Free³⁰ (Deacon), Radio Ga Ga³¹ (Taylor), Hammer to Fall³² (May) ou It´s a Hard Life³³ (Mercury).

O vídeo promocional de I Want to Break Free, no que os catro integrantes da banda aparecían disfrazados de muller, parodiando a coñecida telenovela británica Coronation Street, supuxo todo un escándalo nun público estadounidense que non comprendeu como os catro compoñentes dunha banda de rock podían aparecer caracterizados dese modo:

La generación de la MTV estaba creciendo y el videoclip se convirtió en algo muy importante. La gente de Estados Unidos no lo entendió y creyeron que simplemente queríamos travestirnos… No cabía en la cabeza de la América profunda (Bryan May)³⁴.

En efecto, a cadea MTV, que desde o seu nacemento en 1981 tiña unha influencia enorme na industria e o márketing musical decidindo unilateralmente o que era ou non válido, optou por non emitir o vídeo, pechando deste xeito e para sempre a Queen as portas do mercado estadounidense.

O 26 de agosto de 1984 daría comezo a xira The Works Tour, programándose concertos en diversos países de Asia, Oceanía, África e Sudamérica, pero cuns índices de popularidade cada vez máis baixos en Reino Unido. Todo facía presaxiar que aquel era o inicio do final de Queen e que quizá estivese a terminar a dinastía dos reis do concert stadium pero o certo é que, apenas uns meses máis tarde, Freddie e os seus demostrarían que a súa maxia aínda estaba moi viva, ofrecendo o que está considerado pola crítica como o recital de rock máis grande de todos os tempos.

Live Aid e o nacemento dunha lenda (1985-1991)

Tal e como afirma o escritor e xornalista Miguel Ángel Bargueño nun excelente artigo, publicado no diario El País conmemorando os trinta anos da celebración de Live Aid, «posiblemente ningún otro concierto, ni disco, película o serie de televisión resumió mejor lo que fueron los ochenta… En la década del glamour de las estrellas del pop, allí estaban todas. En los años del culto a lo excesivo, nada hubo más grande: dos macro conciertos simultáneos en Londres y Filadelfia, en enormes recintos deportivos… De aquel derroche de medios no es extraño que saliera la que muchos consideran la mejor actuación de la historia; y la protagonizó Queen»³⁵.

En efecto, cando Bob Geldof presentou á BBC unha nómina de artistas entre os que destacaban The Who, Led Zeppelin, Status Quo, Phil Collins, U2, Sting, David Bowie, George Michael, Elton John, uns Dires Straits no cume da súa carreira, ou un Paul McCartney que se presentaría en escena cunha inesquecible interpretación de Let it Be, ninguén imaxinaba que ás 18:41 horas daquel sábado 13 de xullo de 1985 a asoballadora presenza de Freddie Mercury, acompañada por unha execución perfecta de Bryan, John e Roger, faría que Queen levase de rúa aquel concerto e puidera situarse de novo na cima da industria musical:

Teníamos ventaja porque ya habíamos tocado en estadios de futbol. Freddie, en concreto, sabía perfectamente cómo ganarse al público en estadios grandes. Lograba que todos se sintieran conectados (Bryan May)³⁶.
Recuerdo que levanté la vista y vi que todo el mundo estaba bailando y moviéndose a la vez, y pensé: ¡está yendo genial! (Roger Taylor)³⁷.
No miento al decir que se adueñaron del espectáculo. Barrieron por completo a todos del escenario. Todos estaban un poco serios en el concierto por la seriedad del tema (…) y entonces llegó Queen y se soltó el pelo. Freddie dijo: «bien, habéis pagado mucho dinero, y voy haceros disfrutar». Adoptó esa actitud y se lanzó, y creo que en ese momento del día barrió a todos del escenario. Fue genial (…). Le dije: «nadie puede superar eso. Imposible. Ha sido increible». Fue una de sus mejores actuaciones (Elton John)³⁸.

A resposta por parte do público, así como as críticas posteriores a Live Aid, supuxeron un enorme sopro de aire fresco para os membros de Queen. Ao fin estaban onde sempre quixeran estar: na cima do mundo. Por iso, decidiron volver aos Musicland de Munich e pasar o maior tempo posible concentrados no estudo, dando orixe ao seu undécimo album, A Kind of Magic, que sairía ao mercado o 2 de xuño de 1986 e alcanzaría un enorme éxito nas listas británicas manténdose no número 1 durante sesenta e tres semanas.

Tan só cinco días despois da publicación do disco daría comezo a que, ao cabo, sería a última xira de Queen, o Magic Tour, ou dito doutro xeito, a xira máis grande xamais contada. Co equipamento técnico máis avanzado da época, o primeiro recital do Magic tería lugar no Rasunda Stadium de Estocolmo e pasaría por recintos tan míticos como o Népstadion de Budapest —converténdose na primeira banda dun país capitalista que tocaba detrás da cortina de ferro—, o estadio de Wembley ou os campos de fútbol do Raio Vallecano, Marbella ou Mini Estadi de Barcelona:

El grupo británico de rock Queen entusiasmó a unas treinta mil personas que, según fuentes de la organización, presenciaron el viernes su primera actuación en España, celebrada en el mini-estadio del F. C. Barcelona.
Sobre un escenario de quinientos sesenta metros cuadrados, Mercury, May, Taylor y Deacon presentaron su último disco A Kind of Magic (una especie de magia), que fue coreado y aplaudido por el público. (…) Junto al escenario, dos torres de dieciocho metros de altura y ciento ochenta altavoces distribuyeron el sonido por todo el recinto. La espectacular iluminación y sonorización necesitó quinientos mil vatios, que estuvieron reforzados por cinco generadores de potencia. Un juego de luces y focos móviles, cuatro grandes antorchas, que se encendían al rítmo de la música, y los artilugios explosivos, acompañaron a la estrella el concierto, el cantante Freddie Mercury. Vestido con casaca amarilla y pantalón blanco, con una franja en los laterales con los colores de la bandera española, se convirtió en una especie de showman que escalaba por los escenarios, increpaba al público y lanzaba agua a sus seguidores cuando el momento lo requería³⁹.

O punto e final da xira, e polo tanto o último concerto de Queen en directo, tería lugar no Knebworth Park de Stevenage ante un público de máis de 140.000 persoas que coreaban desenfreadamente os seus clásicos de sempre e os novos temas de Magic, en especial a homónima A Kind of Magic⁴⁰ (Taylor), Who Wants To Live Forever⁴¹ (May) e Friends Will Be Friends⁴² (Mercury e Deacon).

A comezos de 1987, Freddie Mercury descubriría que era portador do VIH. A partir dese momento sería moi consciente de que o seu tempo era limitado e decidiu entregarse por completo a Queen, pasando longas tempadas nos Mountain Studios de Montreux, e creando xunto aos seus colegas dous novos álbums de estudo que alcanzarían novamente o número 1 en Reino Unido. O primeiro dos traballos, The Miracle, sairía á venda o 22 de maio de 1989 e destacaría, entre outros, por temas como o máis que meritorio I Want it All⁴³ (May) e o propio The Miracle⁴⁴ (Mercury e Deacon), de enorme complexidade técnica e rítmica. Brian May lembra así aquel momento:

Pasaron cosas mágicas. Hicimos una canción que se llama The Miracle, que creo que es una de las mejores creaciones de Freddie.
Me encanta esa canción: habla sobre el optimismo; sobre el mundo y los milagros que ocurren en él, lo cual era increíble si sabías el estado en el que se encontraba [Freddie]. Él sabía lo que tenía y como iba a terminar…⁴⁵

O último álbum da banda producido con anterioridade á desaparición de Freddie, Innuendo, publicaríase o 4 de febreiro de 1991, presentando creacións tan brillantes como a homónima que dá nome ao disco (Mercury e Taylor)⁴⁶, The Show Must Go On⁴⁷ (May y Mercury) e These Are The Days Of Our Lives⁴⁸ (Taylor), practicamente un testamento de Mercury nos seus últimos momentos.

Xa no ano 1995, catro anos despois do falecemento do líder de Queen, Bryan May, Roger Taylor e John Deacon traballarían duramente coas últimas gravacións de Freddie, e procederían tamén a versionar algunhas das cancións da súa obra en solitario Mr. Bad Guy⁴⁹, como I Was Born to Love You⁵⁰, para dar vida a un último proxecto de homenaxe a Freddie que se titularía Made in Heaven⁵¹.

Desaparecera o xenio, pero nacera a lenda.

Acerca de Bohemian Rhapsody

Para todos os que crecemos na década de 1980, nunha época que hoxe concibimos e mitificamos como de enorme liberdade, na que os xogos se desenvolvían na vida real, na rúa, moi lonxe das modernas videoconsolas, e nun tempo no que continuamente se reinventaban os dicionarios naqueles improvisados ateneos de barrio, unha das nosas maiores aspiracións era parecernos aos nosos ídolos, ás nosas referencias vindas dun mundo que parecía irreal e inalcanzable. Naquel momento, todos queriamos formar parte daquel espectáculo coñecido co nome de Queen e soñabamos espertos con ser Freddie Mercury sentado no seu piano cantando Bohemian Rhapsody ou Bryan May executando o seu preciso solo coa Red Special.

E é que Bo Rhap —así denominaban o tema os membros de Queen— é moito máis que unha simple canción; calquera persoa lembra que estaba a facer cando saíu ao mercado, ou a primeira vez que a escoitou, pero é posible que ninguén lembre cantas veces e en que situacións tan diferentes puido escoitala. De feito podemos cualificala, sen temor a equivocarnos, como unha das creacións máis relevantes dentro da historia da música popular. E se non nos atrevemos a enmarcala dentro dun subxénero máis concreto débese á súa estrutura, excepcionalmente inusual, aceptando por tanto a definición clásica de Philip Tagg cando se refire á popular music como aquela «concibida para ser distribuída de forma masiva, e frecuentemente a grupos grandes e socioculturalmente heteroxéneos»⁵².

O ano 1975, en que ten lugar a composición de Bo Rhap, estaría marcado polo fin da guerra de Vietnam, mentres que en Reino Unido a cifra de desemprego excedía o millón de parados e Margaret Thatcher converteríase na cabeza visible do Partido Conservador. No cinema a película Tiburón, unha das primeiras xenialidades de Steven Spielberg, resultaba todo un éxito comercial. E na música británica, composicións como Down Down (Status Quo), Sailing (Rod Stewart) ou Space Oddity (David Bowie) serían algunhas das triunfadoras nas listas de vendas.

Neste contexto comezaría Freddie Mercury a compoñer os primeiros acordes de Bo Rhap no seu apartamento da rúa Holland, no barrio londiniense de Kengsignton. Posteriormente, e durante un período de tres semanas que daría comezo o 24 de agosto, os compoñentes de Queen levarían a cabo a gravación do tema nos Rockfield Studio de Gales. En palabras de Bryan May, na mestura final da canción empregáronse un total de cento oitenta voces —aínda que Freddie defendía que foran duascentas e Roger Taylor rebaixaba o número a cento trinta e catro— e o descomunal traballo de produción requiriría do apoio dos estudos SARM, Roundhouse, Scorpion e Wisex, debido á limitación dunhas mesas que na época tan só contaban con vinte e catro pistas⁵³.

Tampouco se escatimaron recursos para a elaboración dun videoclip —en 1975 denominábase «promoción pop»— que resultaría enormemente revolucionario, posto que o emprego de múltiples caras e os distintos usos da pantalla constituíron todo un logro a nivel técnico que elevou o importe final do proxecto a 4.500 libras daqueles tempos.

En canto á súa estrutura, o primeiro indicio obtémolo no propio título da canción: Bohemian Rhapsody. Tal e como explica Ramón Gener, Rhapsody refírese á forma musical, típica do século XIX, na que se empregan diferentes temas que se suceden sen pausa. Bohemian, á súa vez, diríxenos á rexión de Bohemia, na República Checa, na que o personaxe mitolóxico Fausto fixo un pacto co diaño para escapar das garras da morte⁵⁴. A grandes liñas, Bo Rhap consta de seis grandes seccións ben diferenciadas: Introducción (0:00–0:48): balada (0:49–2:35): solo de Red Special (2:36–3:02): parte operística (3:02–4:07); rock (4:08–4:55); e final (4:55–5:55). No seu conxunto, conforma unha creación fantástica, densa e, desde logo, totalmente adiantada á súa época.

En relación ao significado da letra, son numerosas as versións que circulan en traballos de investigación, artigos de divulgación e documentais sobre a obra. Un bo número de críticos e fans do grupo británico teñen visto nela os sucesos directamente anteriores e posteriores á execución dun preso que cometeu un asasinato. Esta interpretación basearíase, teoricamente, no libro  L’Étranger, de Albert Camus⁵⁵.

A conclusión máis estendida refírese á aceptación, por parte do propio Freddie, da súa orientación sexual, «asasinándose» a si mesmo para renacer cunha nova vida non exenta de angustias e dúbidas existenciais. De feito, naquel ano 1975 o vocalista finalizaría a súa relación con Mary Austin, a súa parella durante os últimos sete anos. E quizá non deberiamos obviar esta puntualización sobre a súa vida persoal posto que, como moi ben reflicte Clifford Geertz, «si la interpretación antropológica es realizar una lectura de lo que ocurre, divorciarla de lo que ocurre —de lo que en un determinado momento o lugar dicen determinadas personas, de lo que estas hacen, de lo que se les hace a ellas— es divorciarla de sus aplicaciones y hacerla vacua»⁵⁶.

Xa para rematar, non querería deixar de citar a apreciación que a investigadora Lesley-Ann Jones expuxo ao propio Mercury durante unha festa no seu hotel de Budapest, durante a xira de Magic, en xullo de 1986:

Scaramouche tenía que ser el propio Freddie, ¿a que sí? Su regreso al tema del payaso en sus composiciones musicales nos daba una pista. Galileo Galilei, el astrónomo, matemático y físico del siglo XVI, y padre de la ciencia moderna, representaba al erudito Bryan, sin duda. Belcebú era claramente Roger, el más aficionado a las fiestas de los cuatro, con un «diablo reservado» para su amigo. Me parecía un poco forzada la referencia irónica a John, «el tímido», al que yo veía como Fígaro, no el personaje operístico, sino el gato con esmoquin de Pinocho, el largometraje de ficción de Disney de 1940. Bueno, Freddie quería mucho a sus gatos. Puede que no… pero, como decía Freddie, se permiten todas las teorías.
Nunca reveló nada del significado de Bo Rhap… así que ¿por qué iba a contármelo a mí? Nunca esperé que lo hiciera. Me miró fijamente durante un instante antes de contestar con una sonrisa de Mona Lisa⁵⁷.

Outro aspecto que creo de interese é a relación temática que Bo Rhap garda con outras composicións de Mercury, posto que o tema do amor ou, máis claramente, da dificultade das relacións, está moi presente noutras xeniais creacións do autor. Neste caso, sinalaremos tres delas, e de tres etapas ben diferenciadas: en primeiro lugar, no seu álbum Jazz (1978), atopámonos cun tema como Jealousy, no que trata o problema dos celos, preguntándose canto de fortes poden ser os asuntos do corazón e expresando ao mesmo tempo que a vida é demasiado curta para desperdiciala con bágoas —«Oh how strong can you be-With matters of the heart?-Life is much too short-To while away with tears»⁵⁸—. Do mesmo xeito, en The Game (1980), debemos destacar o corte que da nome ao disco, Play The Game, onde Freddie volve á mesma temática, indicando que é un asunto sinxelo cando se coñecen as regras e que todo o que un debe facer é namorarse e xogar ao xogo do amor, ao que todo o mundo xoga —«It’s so easy when you know the rules-It’s so easy all you have to do-Is fall in love-Play the game, Everybody play the game of love»⁵⁹—.

Xa por último, no sempre entrañable The Works (1984), atopámonos cunha composición como It’s a Hard Life, onde Mercury afirma que gañar ou perder é unha opción que se debe aceptar con amor, para recoñecer ao seguinte verso que se namorou pero, cando lle din que se acabou, sente que está a morrer —«You win, you lose-it’s a chance you have to take with love. Oh yeah, I fell in love-but now you say it’s over-and I’m falling apart»⁶⁰—. Como curiosidade, cabe dicir que en todos estes temas, do mesmo xeito que sucede en Bo Rhap, destaca a faceta de Freddie Mercury como pianista.

En canto ás interpretacións en directo de Rhapsody, os compoñentes de Queen foron variando o proceso ao longo dos anos; así, tras a publicación da A Night at the Opera, acostumaban dividir a canción en tres partes que intercalaban en diferentes momentos do show. A partir do A Day at the Races Tour (1977) adoptaríase a posta en escena definitiva: omitindo a introdución, a balada e o solo de Red Special interpretábanse no escenario. E tras a citada intervención de May, toda a plataforma quedaba totalmente ás escuras mentres a parte operística reproducíase nunha cinta. Finalmente, os músicos regresaban ao escenario, no medio dun auténtico espectáculo de fogos artificiais, para executar a parte de rock e coda final⁶¹.

Todos estes aspectos que viñemos referindo ao longo dos parágrafos anteriores serían os que, en esencia, provocarían que Bo Rhap alcanzase o número 1 en Reino Unido durante nove semanas cando se lanzou por vez primeira ao mercado e que un ano máis tarde, a finais de 1976, xa se venderan máis de 1.000.000 de copias. Incriblemente, a composición volvería encabezar as listas británicas no ano 1991, tras o falecemento de Mercury, nesta ocasión por un período de cinco semanas. No presente, Bohemian Rhapsody vendeu máis de 6.700.000 copias en todo o mundo, das cales 2.400.00 corresponden ao Reino Unido, situándose no posto número 3 das cancións máis vendidas da historia.

Recentemente, Bo Rhap foi empregada para realizar un anuncio publicitario dunha famosa bebida, no cal se mostraba a todo un estadio repleto de público que entoaba a canción. Pero cal sería a miña sorpresa cando, nun período de varios días e prestando unha mínima atención á propaganda televisiva, puiden comprobar que o emprego da música de Queen resultaba unha tónica habitual neste tipo de emisións e que acotío, e en diferentes canles, podíanse escoitar temas como Under Pressure, We Are the Champions, Bicycle Race, Somebody to Love, Don’t Stop Me Now, I Want It All ou Another One Bites the Dust.

O certo é que hoxe en día Freddie aínda está moi vivo porque a súa música, a música de Queen, ainda está moi viva e moi presente nas nosas vidas.

E a súa figura tamén: a dun Freddie enérxico, carismático… e eternamente xoven.

Sergio Noche

Profesor do Cmus de Vigo

NOTAS

1. Christensen, Simon (24-12-2014): «Queen-Live Aid 1985/07/13». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=A22oy8dFjqc. (Última consulta 22-10-2017).
2. Jones, Lesley-Ann: Freddie Mercury: la biografía definitiva. Madrid: Alianza Editorial, 2012.
3. Jones, Lesley-Ann: Freddie Mercury: la biografía…; p. 111.
4. Jones, Lesley-Ann: Freddie Mercury: la biografía…; p. 113.
5. Stutcliffe, Phil: Queen. La historia ilustrada de los reyes del Rock. Barcelona: Grijalbo, 2013; pp. 32-33: Tal e como indica o autor, algunhas fontes citan o concerto do 17 de xullo en The Garden ( Cornualles) como a primeira aparición da banda con Mercury, May, Deacon e Taylor.
6. Queen Official (29-09-2008): «Queen-Keep Yourself Alive». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=JofwEB9g1zg. (Última consulta 07-09-2017).
7. Queen Official (29-09-2008): «Queen-Liar». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=oU7rqB9E_0M. (Última consulta 07-09-2017).
8. Linés, Esteban: «40 años de Queen». La Vanguardia, 14-10-2011.
9. Queen Official (01-08-2008): «Queen-Killer Queen, Top of The Pops, 1974». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=2ZBtPf7FOoM. (Última consulta 12-09-2017).
10. Os membros de Queen chegarían a un acordo con «Trident» segundo o cal o grupo quedaba libre dos seus contratos a cambio de 100.000 dólares e un 1% dos dereitos das futuras vendas dos seis álbums seguintes. No momento de comezar a gravación da A Night at the Opera (1975), e gozando xa dun recoñecemento internacional, Mercury, May, Taylor e Deacon atopábanse practicamente arruinados
11. Queen Official (01-08-2008): «Queen-You’re My Best Friend». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=HaZpZQG2z10. (Última consulta 12-11-2017).
12. Queen Live 1974 (13-04-2007): «Queen-’39». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=pAnpGXPYAIQ. (Última consulta 12-11-2017).
13. Onur Askin (24-11-2012): «Queen-Love of My Life (Live at Wembley-1986)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=jO9C7frk2ss. (Última consulta 12-11-2017).
14. Video Remaster Ita (30-11-2016): «Queen Tie Your Mother Down Live at Wembley 1986». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=CH4oaWHJ4FU. (Última consulta 09-11-2017).
15. Ackey (17-12-2012): «We Will Rock You-Queen Rock Montreal 1981». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=_uVb7Ju8VQk. (Última consulta 09-11-2017).
16. Intergalactic Journey (04-08-2006): «Queen-Somebody to love». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=LRt2jX1kaYo. (Última consulta 09-11-2017).
17. Chakhnashvili Paata (15-03-2014): «Queen-We Are the Champions (Live Aid, Wembley Stadium, 1985)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=yPKlrRwJB8A. (Última consulta 09-11-2017).
18. Robert G. Fullarton (09-03-2013): «Queen-Bicycle Race». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=EbZC71boQsc. (Última consulta 10-12-2017).
19. Queen Official (01-08-2008): «Queen-Don’t Stop Me Now (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=HgzGwKwLmgM. (Última consulta 10-12-2017).
20. Jones, Lesley-Ann: Freddie Mercury: la biografía…; p. 231.
21. Queen Official (26-08-2008): «Queen-Play The Game (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=6_5O-nUiZ_0. (Última consulta 11-12-2017).
22. Stutcliffe, Phil: Queen. La historia ilustrada…; p. 148.
23. Raresh27 (28-03-2009): «Queen Crazy Little Thing Called Love High Definition». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=osm0mgNWb_Y. (Última consulta 11-12-2017).
24. Queen Official (24-11-2014): «Queen-Another One Bites The Dust-Live in Japan 1985». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=sXRsjTuBxMM. (Última consulta 11-12-2017).
25. Cartwright, Garth: «The Game», en Stutcliffe, Phil: Queen. La historia ilustrada…; p. 154.
26. Permítome recomendar ao lector o visionado dun interesantísimo documental que retrata as vivencias e influencias de Queen en Arxentina e que se atopa dispoñible na rede baixo o título «Queen. Argentina Bites The Dust». Por outra banda, outros recitais memorables de 1981 serían os que tiveron lugar os días 24 e 25 de novembro no Forum de Montreal (igualmente dispoñibles en rede), publicados no ano 2007 en formato DVD («Queen Rock Montreal & Live Aid») con excelentes calidades de son e imaxe.
27. [Redacción]: «Queen en Argentina». Rolling Stone, 05-11-2008.
28. Stutcliffe, Phil: Queen. La historia ilustrada…; p. 170.
29. O álbum The Works sería gravado íntegramente nos estudos Record Plant e Musicland entre agosto de 1983 e xaneiro de 1984.
30. Queen Official (01-09-2008): «Queen-I Want To Break Free (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=f4Mc-NYPHaQ. (Última consulta 13-12-2017).
31. FannyPitty (13-02-2012): «Radio Ga Ga-Queen FULL HD». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=bJJ8msdRBZg. (Última consulta 13-12-2017).
32. Queen Forever (27-03-2010): «Queen Live Aid 1985-Hammer to Fall». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=f4Mc-NYPHaQ5oSz8Xip_ho. (Última consulta 13-12-2017).
33. Bootanist (24-10-2011): «QUEEN-It’s A Hard Life». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=qzivecZE4R8. (Última consulta 13-12-2017).
34. Adalmex (04-12-2011): «Queen: La mejor época de nuestra vida». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=gGlPO3vuoAw. (Última consulta 13-12-2017).
35. Bargueño, Miguel Ángel: «Los 20 minutos que cambiaron la historia del rock». El País, 08-08-2015.
36. Adalmex (04-12-2011): «Queen: La mejor época de nuestra vida». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=gGlPO3vuoAw. (Última consulta 14-12-2017).
37. Ibid.
38. Magnetismo Animal (16-06-2012): «Queen-El espectáculo debe continuar». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=H63R14JqNVA. (Última consulta 15-12-2017).
39. [Redacción]: «Queen entusiasmó a treinta mil personas en su actuación de Barcelona». ABC, 03-08-1986.
40. Queen Official (27-03-2017): «Queen-A Kind Of Magic (Live At Wembley Stadium, Friday 11 July 1986)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=c2_xWTSyCuU. (Última consulta 10-01-2018).
41. Queen Official (01-08-2018): «Queen-Who Wants To Live Forever (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=_Jtpf8N5IDE. (Última consulta 10-02-2018).
42. Queen Official (01-08-2013): «Queen-Friends Will Be Friends (Live In Budapest, 1986)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=gJWqw6XiuXs. (Última consulta 1-01-2018).
43. Queen Official (20-08-2008): «Queen-I Want it All (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=hFDcoX7s6rE. (Última consulta 10-01-2018).
44. Queen Official (29-09-2008): «Queen-The Miracle (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=2DaY8-Mui0I. (Última consulta 10-01-2018).
45. Adalmex (04-12-2011): «Queen: La mejor época de…».
46. Queen Official (15-10-2013): «Queen-Innuendo (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=g2N0TkfrQhY. (Última consulta 11-01-2018).
47. Queen Official (15-10-2013): «Queen-The Show Must Go On (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=t99KH0TR-J4. (Última consulta 11-01-2018).
48. Queen Official (15-10-2013): «Queen-These Are The Days Of Our Lives (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=oB4K0scMysc. (Última consulta 11-01-2018).
49. Primer álbum en solitario de Freddie Mercury, publicado en abril de 1985 polos selos discográficos CBS (Europa) e Columbia (EEUU).
50. Queen Inmortal (28-07-2015): «Queen-I Was Born To Love You (Español/Inglés)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=BOgvd6l9ge8. (Última consulta 11-01-2018).
51. Queen Official (01-10-2014): «Queen-Made In Heaven (Official Lyric Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=171skzi5BKc. (Última consulta 11-01-2018).
52. Tagg Philip: «Analysing Popular Music: Theory, Method and Practice». Popular Music. Cambridge: Cambridge University Press, 1982; p. 2.
53. [Redacción]: «El día que Bohemian Rhapsody fue declarada la mejor canción de la historia». La Vanguardia, 31-10-2016.
54. Gener, Ramón: «Ópera sin miedo: Descubrimos los secretos de “Bohemian Rhapsody”». Hoy por Hoy, 03-10-2016 [Programa de Radio]. Recuperado de: http://cadenaser.com/programa/2016/10/03/hoy_por_hoy/1475492461_054236.html. (Última consulta 11-01-2018).
55. Calvet, Josep M.: «Bohemian Rhapsody y sus distintas interpretaciones». La Vanguardia, 31-10-2015.
56. Geertz, Clifford: La interpretación de las culturas. Barcelona: Gedisa, 2003; p. 30.
57. Jones, Lesley-Ann: Freddie Mercury: la biografía definitiva. Madrid: Alianza Editorial, 2012; pp. 185-186.
58. Queen Official (29-09-2014): «Queen- Jealousy (Official Lyric Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=8rSSmgXEKuY. (Última consulta 21-01-2018).
59. Queen Official (26-08-2008): «Queen-Play The Game (Official Video)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=6_5O-nUiZ_0. (Última consulta 11-12-2017).
60. Bootanist (24-10-2011): «QUEEN-It’s A Hard Life». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=qzivecZE4R8. (Última consulta 13-12-2017).
61. Queen Official (01-08-2013): «Queen-Bohemian Rhapsody (Live In Budapest, 1986)». [Arquivo de vídeo]. Recuperado de: https://www.youtube.com/watch?v=bMPOMT251mQ. (Última consulta 23-01-2018).