O mundo da música -particularmente o do piano- ten, desde hai décadas, un berce algo máis alá de Occidente, e con todo, moito máis acá de Oriente; un paraíso case inimaxinable para quen, desde este recuncho do mundo,  tenta introducirse nun territorio onde só enormes talentos naturais,  forxados durante anos a lume lento, son capaces de navegar con solvencia.

Agora que se cumpre o centenario da Revolución Rusa de 1917, poderiamos tamén botar a vista atrás para intentar entender o alcance e significado do que se deu en chamar “Escola Rusa” de piano, iniciada por Blumenfeld alá polos anos 20 do século pasado, no Conservatorio de Moscova, e continuada polo seu sobriño Heinrich Neuhaus, o xenial Sviatoslav Richter e, máis acó no tempo, pola inesquecible Vera Gornostaeva, recentemente desaparecida.

Falar da miña aínda curta estancia e intensa experiencia en Moscova daría para moitas páxinas. Resumir estes últimos anos, tan significativos da miña vida, en apenas unhas liñas será difícil,  pero quizais unhas pinceladas bastarán para facerse unha idea. Cando estaba finalizando os meus estudos de Grao Medio no Conservatorio de Vigo, tiven que tomar unha decisión transcendental: onde estudar Grao Superior de Piano? As posibilidades entón eran varias, pero todas elas difíciles, porque non só se trataba de instalarse nun lugar determinado, senón, sobre todo, con que profesor ou profesores estudar. Entón, por unha sucesión de circunstancias ata certo punto inesperadas, xurdiu a posibilidade de realizar probas para estudar no Conservatorio Tchaikovsky, onde se pode acceder a algunha das escasas prazas que anualmente ofrécense a estudantes estranxeiros. O Conservatorio abastécese, case na súa totalidade, de alumnos de Rusia
(os chegados das antigas repúblicas soviéticas son “estranxeiros”).

Como se pode supoñer, as posibilidades de estudar nun centro desas características,  para unha española e máis para unha galega, son escasas:  ás dificultades propias do contexto (idioma, clima, costumes, distancia…), hai que engadir as que o propio Centro impón: en Moscova están asentados moitos dos mellores profesores-músicos de piano cos que un pode soñar nas súas aspiracións máis optimistas  (enunciar algúns nomes impón non só respecto, senón case veneración), e tamén un innúmero de excelentes alumnos, sobre todo rusos e da contorna máis próxima, aínda que tamén hainos europeos (españois, italianos, portugueses, turcos…), e cada vez máis, orientais (xaponeses, coreanos, chineses…).

A iso hai que sumar que ademais da amplitude e extensión do programa de estudos, en canto a número de cursos e disciplinas (Rusia non é “territorio Boloña”), os alumnos estranxeiros estamos obrigados a realizar un curso “Preparatorio”, de adaptación ao sistema, que fai fincapé na aprendizaxe do idioma, pero que resulta aínda máis necesario, diría que imprescindible, en canto ao musical: a diferenza entre un alumno que estuda música en calquera país europeo e un alumno ruso é moi considerable; alí, o programa de estudos obrigatorio (o que aquí sería Primaria e Secundaria) permite compaxinar mellor estudos “normais” e estudos “musicais”, pero aínda así, o coñecemento e o nivel técnico co que eles acceden a estudos superiores é tarefa máis que complicada para os que chegamos “deste lado”. Ademais, e isto tampouco é unha cuestión menor, está tamén a adaptación ao “sistema” social e aos costumes. Non resulta sinxelo adaptar ritmos vitais (hai moitas menos horas de luz), asimilar horarios de traballo interminables (si fose posible, habería xornadas de 24 horas), descansos sempre escasos e que tampouco se poden “programar” moi ben  (en calquera momento podes recibir unha chamada dun profesor  que che cambia a hora de clase programada, ou quere que fagas non sé que proba, ou a dun compañeiro que che pide que lle acompañes en calquera ensaio…), asumir a intensidade coa que se realiza calquera ensaio (non digamos un concerto), manter a tensión dun considerable número de clases diariamente, abordar a dificultade e amplitude dos programas obrigatorios soamente (pensar noutra cousa é case unha quimera, si queres seguir a pauta académica) así como dos concertos que, necesaria e periodicamente, hai que ofrecer…  Todo isto, e algunhas cousas máis, fai que as horas, días, semanas, nunca sexan suficientes para abarcalo todo coa profundidade necesaria e desexable.

Resumindo entón, un mes de abril, despraceime a Moscova para realizar as probas, e fun admitida na cátedra de Mikhail Voskresensky, coa profesora Natalia Troull, nomes míticos do piano, inabarcables, tanto no aspecto musical como no persoal. Tras cursar ese ano “Preparatorio”, é obrigatorio realizar novas probas de admisión para transitar, de forma xa definitiva, ao programa de estudos, de 5 cursos de duración. Logo desas novas probas, no curso seguinte pasei a estudar, e sigo a facelo, coa mestra Ksenia Knorre, filla de Vera Gornostaeva, un mito do piano como digo, herdeira directa dos ensinos e o legado musical de Heinrich Neuhaus, e nai dunha referencia indiscutible do piano actual: Lukas Geniusas.

En Moscova todo é bastante diferente ao que desde aquí podemos imaxinar. Os profesores traballan sen descanso, sen prestar atención ao tempo que adican aos seus alumnos nin moito menos esperar compensación algunha máis que a satisfacción do traballo ben feito.  Un alumno pode ter as clases que desexe ou necesite, co seu profesor principal, ou ben con algún dos seus profesores asistentes, só con concertar unha hora e unha aula  (Vera Gornostaeva só impartía clases na súa casa, na que recibía alumnos constantemente, e fíxoo ata que faleceu hai uns meses logo de cumprir 85 anos en plena actividade… e aínda tiña tempo para organizar concertos, dos seus alumnos exclusivamente, no Conservatorio, durante os cales reservábase non menos de 40-50 minutos para “explicar” aos asistentes os significados profundos e as “lecturas” pertinentes dos programas que se ían interpretar),  cunha única condición: ter obras preparadas, e querer mostrar ou corrixir o traballo para seguir adiante na preparación exhaustiva e exquisita dos programas comprometidos.

É tarefa farto difícil para calquera alumno “dixerir”, xa non pensemos en “esgotar”, apenas unha pequena parte de todo o que che poden ensinar musicalmente. De feito, as obras nunca se traballan ao cento por cento, aínda que se preparan a conciencia  para ser debidamente expostas nunha contorna de características tan esixentes…  Son “profesionais” ata a extenuación, entréganse totalmente aos seus alumnos, e esixen como contrapartida, claro, que o alumno responda na mesma medida, tendo como único obxectivo o seu progreso musical e, ás veces, tamén o persoal. Este é un aspecto que a eles tampouco lles pasa desapercibido, si temos en conta  as dificultades para manter o equilibrio emocional necesario para asumir  tantos retos en cadea e sen apenas solución de continuidade. En xeral, combinan docencia e interpretación. Voskresensky, a piques de cumprir os 82 anos, acaba de interpretar o Concerto para piano nº2 de Beethoven, entre outras obras do programa, ante un aforo de máis de 800 persoas na sala principal do Conservatorio… Elisso Virsaladze, con máis de 75, acaba de pasar por Coruña co Concerto para piano nº3 de Beethoven… Natalia Shakovskaja, con 80 cumpridos, viaxa a Madrid cada mes a impartir clases de cello na Escola Reina Sofia…

A relación persoal cos seus alumnos, dentro das dificultades, é aceptable. Non é nada difícil que un profesor en ocasións, se desculpe cun alumno porque este debe entender que o seu profesor esíxelle polo seu ben, polo seu progreso.  Por outra banda, é difícil propoñerse facer un traballo coa intensidade e dedicación que este require si non hai unha gran “sintonía” entre profesor e alumno. Como resultado desta dinámica de traballo, os profesores invitan aos seus mellores alumnos a mostrar os seus traballos en público polo menos un par de veces ao ano.
O Conservatorio ten tantos alumnos excelentes que a propia institución “necesita mostralos”, sacar ao escenario aos alumnos que están formando, e para o público en xeral, que asiste en número considerable a estas “audicións”. No Conservatorio hai entre 6 e 8 concertos diarios, ao mes máis de 200, que mostran a artistas consagrados e non tanto, e tamén aos propios alumnos aínda en formación.

No Conservatorio de Moscova todo é grandioso. As 4 salas de audición (ademais da Grande Sala con capacidade para case dous mil espectadores, onde se celebran os grandes concertos) teñen un aforo de non menos de 400 persoas, están decoradas con frescos e teñen as mellores acústicas imaxinables… E a elas acoden continuamente concertistas de todo o mundo para ofrecer concertos e clases maxistrais, que son seguidos con devoción por alumnos e público en xeral. Ao Conservatorio, ou á sala Tchaikovskyky, veñen continuamente artistas como Berezovsky, Matsuev, Lang Lang, Schiff, Mutter, Bartoli, Flórez… e tamén orquestras como a de Baviera ou a do Concertgebow de Amsterdam. Tamén con frecuencia estes “monstros” (cuxo trato persoal é moi próximo) imparten clases maxistrais en aulas nas que non cabe un alfinete, e ás que, en ocasións, non é posible acceder. Na memoria máis recente teño a Lang Lang, Bashkirov (aparece un par de veces por ano), Dmitry Alexeev (Royal College, Londres), Jerome Rose (Mannes, Nova York), Pascal Nemirovsky (Royal Academy, Londres)… a lista sería tan extensa que non acabaría… e, por difícil que pareza, teño que recoñecer que a algunhas non puiden asistir, porque é materialmente imposible, porque hai días en que nin o corpo nin a cabeza dan para máis.

Todas as aulas do Conservatorio están dotadas con dous pianos de cola cada unha (case todos Steinway 2,74m.), ademais de cadeiras de brazos complementarios para que profesores e alumnos poidan traballar con toda comodidade. Os programas de estudo son os mesmos para alumnos “estranxeiros” e “rusos”, excepto no que afecta ao idioma (ruso) e a algunhas outras disciplinas “complementarias”. Como o idioma supón unha grande barreira para os estranxeiros, sobre todo ao principio, prodúcense algunhas diferenzas no seu favor, os profesores das disciplinas teóricas dedícannos máis tempo e comprensión (son un pouco máis pacientes, sobre todo cos orientais, a quen o idioma resúltalles unha barreira case infranqueable), tratando de facilitar na medida do posible o traballo. Pasado o curso Preparatorio, e como moito despois do Primeiro Curso, as posibles diferenzas entre rusos e estranxeiros desaparecen, e o trato e esixencia dos profesores é igual para todos. Un alumno recibe tantas clases “prácticas” de instrumento só, cámara ou acompañamento vocal (no caso dos pianistas) como necesite ou solicite, e de non menos de 60-90 minutos de duración. As clases teóricas (xurisprudencia, estética, filosofía, historia da arte…) teñen exames orais, en ruso, por suposto (o inglés só se manexa como lingua de comunicación entre alumnos que aínda non dominan ruso suficientemente, pero son poucos os profesores que o falan habitualmente, e nunca en clase). No Conservatorio non hai aulas de estudo propiamente ditas; é necesario que os profesores terminen a súa xornada laboral e deixen as aulas libres para poder ocupalas.

O Conservatorio ten unha Residencia de Estudantes, onde vivimos case todos os alumnos, unhas 1.000 persoas, nun edificio céntrico, de cinco plantas, en habitacións para dúas persoas, todas con piano vertical, no que podes traballar (si o teu compañeiro de habitación cho permite). Alternativamente, no soto do edificio, hai salas de estudo que se poden usar, previa solicitude, case durante as 24 horas do día. E, ás veces, ata resulta difícil atopar algunha dispoñible. No Conservatorio hai clases todos os días, sen descanso, ata fins de semana. Só hai unha parada para realizar exames dun par de semanas no mes de xaneiro. Os alumnos somos case todos pianistas e violinistas, dos cales un 5% somos estranxeiros, e desa parte, case todos asiáticos (chineses, xaponeses, coreanos). A relación entre os alumnos é boa, en xeral, aínda que, é obvio, cada un ten os seus intereses e necesidades particulares.  Pero, en xeral, axudámonos moito uns a outros… no musical e tamén no persoal. A convivencia é moi estreita (en certo xeito “necesitámonos”). E, aínda que ás veces, prodúcense pequenos “encontróns”, tampouco teñen transcendencia, porque, as máis das veces, son só produto deses momentos de debilidade emocional que che fai ver as cousas doutro xeito.

Polo demais, hai outros aspectos que inflúen moito no “día a día”. O clima é un factor determinante, xa que está nevando case desde novembro ata abril, no inverno alcánzanse os 30 grados baixo cero con certa facilidade. E apenas sae o sol. Ademais, Moscova é unha cidade enorme, de máis de 12 millóns de habitantes, e as distancias son grandes, aínda que nós movémonos exclusivamente polo centro (o Conservatorio está apenas a un quilómetro do Kremlin e aí temos todo o necesario). Pero o centro da cidade mesma é amplo. Desde a Residencia ata o Conservatorio hai uns 3 quilómetros (30 minutos andando). Hai metro (as estacións son un espectáculo, están construídas a gran profundidade), pero do Conservatorio á Residencia desprazámonos diariamente a pé (as combinacións de transporte público non son cómodas).

A vida redúcese a clases, estudo e concertos. Apenas hai tempo para nada máis. Un par de viaxes a casa durante o curso, un par de visitas de amigos ou familia…  e moito Skype, wasap e redes sociais para estar un pouco en contacto co resto do mundo. A miña visión é a dun alumno que realiza o programa de estudos completo. Pero a Moscova chegan cada ano alumnos graduados nos seus países de orixe, que buscan realizar algún curso complementario de curta duración (xeralmente de entre 3 meses e un ano), con algún profesor en particular. É certo que estas experiencias son radicalmente distintas, e talvez produzan unha visión un tanto “diferente” da de quen estamos inmersos no vórtice do “a tempo completo” nunha factoría inesgotable de músicos intérpretes que busca a excelencia por encima de todo e un xeito de entender a música, sen esquecer a necesidade desas cabezas e deses corpos, de aprender a vivir, a estar no mundo, quizais, doutro xeito. O máis aló e o máis acó dese “berce paradiso”, dese paraíso ao que é posible chegar, aínda desde esta esquina do mundo.

Antía Couto

ex-alumna do Cmus Profesional de Vigo